|
|
ازدواج علی (ع) و فاطمه (س) پس از تشکیل حکومت اسلامی به رهبری پیامبر(ص) در مدینه، فاطمه در میان مسلمانان موقعیت خاصی یافت. در کنار این مسئله ابراز محبت پیامبر به فاطمه، ویژگی‌های معنوی و زیبایی او نسبت به زنان دوره خودموجب شد برخی از مسلمانان به دنبال ازدواج با دختر پیامبر(ص) باشند. شماری از بزرگان قریش که زودتر از دیگران اسلام آورده بودند یا از قدرت مالی مناسبی برخوردار بودند به خواستگاری فاطمه رفتند. امام علی(ع)، ابوبکر، عمرو عبدالرحمن بن عوف از جمله این افراد بودند. همه خواستگاران به جز علی(ع) جواب رد از پیامبر شنیدند.پیامبر در پاسخ به درخواست آنان می‌فرمود: «ازدواج فاطمه امری آسمانی است و نیازمند حکم الاهی است.»در برخی موارد نیز نارضایتی فاطمه از ازدواج با خواستگاران را مطرح می‌کرد.
علی(ع) به سبب ارتباط خانوادگی با پیامبر و ویژگی‌های اخلاقی و دینی فاطمه، علاقه زیادی برای ازدواج با فاطمه داشت اما به گفته مورخان به خود اجازه نمی‌داد از دختر پیامبر خواستگاری کند. سعد بن معاذ این مسئله را به پیامبر منتقل کرد و پیامبر با خواستگاری علی(ع) موافقت کردو درخواست امام علی(ع) و ویژگی‌های رفتاری و فضیلت او را برای فاطمه(س) بیان کرد که با رضایت فاطمه همراه شد. علی(ع) مانند دیگر مهاجران، در ماه‌های نخستینِ پس از هجرت، وضعیت اقتصادی نامطلوبی داشت و در پرداخت مهر تعیین شده مشکل داشت. از این رو به توصیه پیامبر، قیمت زره خود را (با فروش یا رهن)، مهر فاطمه کرد مراسم عقد علی(ع) و فاطمه(س) در حضور مسلمانان در مسجد برگزار شد. درباره تاریخ مراسم عقد اختلاف وجود دارد. در بیشتر منابع، سال دوم هجری ذکر شده است.مراسم عروسی پس از جنگ بدر در شوال یا ذی‌الحجه سال دوم هجری برگزار شد.
فرزندان منابع شیعه و اهل‌سنت هم‌رأی‌اند که حسن، حسین، زینب و ام‌کلثوم چهار فرزند فاطمه و علی هستند.در منابع شیعه و برخی از منابع اهل‌سنت از فرزند پسر دیگری نام برده شده که بر اثر آسیبی که در جریان حوادثِ پس از پیامبر بر فاطمه وارد شد سقط گردید. نام او محسن ذکر شده است.
وقایع پایان زندگی در چند ماه پایانی زندگی فاطمه(س) حوادث ناگواری برای او اتفاق افتاد؛ چنانکه به گفته مورخان در این دوره هیچ کس وی را خندان ندید. درگذشت پیامبر(ص)، ماجرای سقیفه، غصب خلافت، مصادره فدک توسط ابوبکر و خواندن خطبه فدکیه در حضور صحابه مهم‌ترین وقایع پایانی زندگی وی است. فاطمه در کنار علی(ع) یکی از مخالفان اصلی شورای سقیفه و خلافت ابوبکر بود؛به همین دلیل مورد تهدید دستگاه خلافت قرار گرفتند که نمونه آن تهدید به آتش زدن خانه فاطمه است.بیعت نکردن علی(ع) و مخالفان ابوبکر و تحصن آنان در خانه فاطمه موجب شد یاران خلیفه به خانه او حمله کنند و در این هجوم فاطمه به سبب ممانعت از بردن علی برای بیعتِ اجباری با ابوبکرآسیب دید و فرزندش سقط شد.فاطمه(س) پس از این واقعه در بستر بیماری افتادو پس از مدت کوتاهی به شهادت رسید.
فاطمه در مخالفت با دستگاه خلافت و جریان حاکم بر جامعه اسلامی، به علی وصیت کرد مخالفانش نباید در نماز گزاردن بر پیکرش و مراسم تدفین او شرکت کنند و از علی(ع) خواست شبانه وی را دفن کند. بر اساس دیدگاه مشهور، فاطمه(س) در سوم جمادی الثانی سال یازدهم هجری در مدینه به شهادت رسید.
سلوک فردی و خانوادگی فاطمه(س) همانند پیامبر(ص) علاقه زیادی به عبادت داشت و بخش مهمی از اوقات خود را به نماز و مناجات می‌گذراند. بسیاری از مراجعان و نزدیکان به صورت متعدد فاطمه را در حال قرائت قرآن دیده بودند.] در برخی منابع گزارش‌هایی درباره امداد غیبی هنگامی که فاطمه(س) به تلاوت قرآن می‌پرداخت وجود دارد؛ برای نمونه سلمان از اینکه فاطمه در کنار سنگ آسیاب در حال قرائت قرآن است و سنگ آسیاب به خودی خود می‌چرخد تعجب کرد و موضوع را با پیامبر در میان گذاشت. پیامبر در جواب فرمود: «...خداوند جبرئیل را فرستاده است تا آسیاب را برای او بگرداند». طولانی بودن نمازها و شب‌زنده‌داری، روزه‌داری، زیارت قبور شهدا از جمله ویژگی‌های رفتاری فاطمه(س) است که در سخنان اهل‌بیت، برخی صحابه و تابعین بر آن تأکید شده است. این ویژگی موجب شده در کتاب‌های دعا و مناجات برخی از نمازها، ادعیه و تسبیحات به فاطمه(س) منسوب باشد.
در گزارش‌های تاریخی و روایی آمده است فاطمه(س) به علی(ع) به گونه‌های متفاوت و حتی در حضور پیامبر محبت می‌کرد و او را بهترین یاور و همسر می‌خواند.احترام به علی نیز یکی از خصوصیات فاطمه معرفی شده است. نقل شده است فاطمه در خانه، علی(ع) را با کلمات محبت‌آمیز و در میان مردم با کنیه اباالحسن خطاب می‌کرد.در روایات آمده است فاطمه(س) خود را برای علی(ع) می‌آراست و از زینت‌آلاتی نظیر گردنبند و گوشواره هرچند کم‌قیمت استفاده می‌کرد.
دوره نخست زندگی فاطمه(س) و علی(ع) با شرایط دشوار اقتصادی همراه بود تا آنجا که در برخی اوقات غذایی برای سیر کردن حسنین(ع) نمی‌یافتند؛اما فاطمه(س) به وضع موجود اعتراض نمی‌کرد و گاه برای کمک به همسر خود در تأمین معاش، پشم‌ریسی می‌کرد.[67] نقل شده است فاطمه حتی در دوره‌ای که وضعیت اقتصادی زندگیشان خوب بود، ساده‌زیست بود و همیشه انفاق می‌کرد.اهدای لباس نو در شب عروسی خود به فرد محتاج، بخشیدن گردنبند به فقیرو دادن همه غذای خود به مسکین، یتیم و اسیر که به سبب آن آیه اطعام نازل شد از جمله این موارد است.
فاطمه(س) تمایل داشت کارهای درون منزل را خود انجام دهد و امور خارج از منزل را به علی(ع) واگذارد.او در دوره‌ای که پیامبر خادمی به نام فضه را به خانه‌‌اش فرستاد، نیمی از کارهای خانه را خود انجام می‌داد و نیمی دیگر را به فضه سپرد.
مشارکت‌ها و مواضع سیاسی فاطمه(س) مانند سایر زنان مسلمان صدر اسلام به سهم خود در عرصه‌های اجتماعی و سیاسی حضور داشت. مشارکت‌های فاطمه(س) را می‌توان به دوره قبل از رحلت پیامبر(ص) و پس از رحلت تقسیم کرد. هجرت به مدینه، مداوای مجروحان و رساندن تدارکات برای مسلمانان در جریان احد،خندقو حضور او در فتح مکه از جمله فعالیت‌های وی قبل از رحلت پیامبر است. بیشتر نقش‌آفرینی سیاسی فاطمه(س) مربوط به دوران کوتاه زندگیش پس از رحلت پیامبر است. مخالفت با واقعه سقیفه و انتخاب ابوبکر به عنوان خلیفه پس از پیامبر، رفتن به خانه سران مهاجر و انصار برای اقرار گرفتن از آنان در خصوص شایستگی و برتری امام علی(ع) برای خلافت، تلاش برای بازپس‌گیری مالکیت فدک، خواندن خطبه فدکیه در جمع مهاجرین و انصار و دفاع از علی(ع) در ماجرای هجوم به خانه از مهم‌ترین مواضع سیاسی است. به اعتقادی پژوهشگران بسیاری از گفتارها و رفتارهای فاطمه پس از رحلت پیامبر(ص) به نوعی واکنش سیاسی و اعتراض به غصب خلافت از سوی ابوبکر و طرفداران دستگاه خلافت او بود.
مخالفت با تصمیم شورای سقیفه نوشتار اصلی: واقعه سقیفه بنی‌ساعده پس از تشکیل شورای سقیفه و بیعت صحابه با ابوبکر به عنوان خلیفه، فاطمه در کنار علی و شماری از صحابه نظیر طلحه و زبیر با این اقدام صحابه مخالفت کردند.[78] چراکه در واقعه غدیر، پیامبر(ص) امام علی(ع) را جانشین خود معرفی کرده بود.بر اساس گزارش‌های تاریخی فاطمه به همراه علی به منزل صحابه می‌رفتند و از آنان طلب یاری می‌کردند. صحابه در پاسخ به درخواست فاطمه می‌گفتند اگر پیش از آنکه با ابوبکر بیعت کردند این درخواست را می‌کرد از خلافت علی حمایت می‌کردند. فاطمه نیز پس از خودداری آنان از حمایت علی، به صحابه هشدار داد بیعت با ابوبکر مجازات خدا را به دنبال خواهد داشت.
ماجرای فدک و خطبه فدکیه نوشتار‌های اصلی: ماجرای فدک و خطبه فدکیه پس از آنکه ابوبکر به خلافت رسید، با ادعای اینکه فدک ملک کسی نیست، آن را از فاطمه گرفت و آن را مصادره کرد.فاطمه(س) با این اقدام ابوبکر مخالفت و برای بازپس گیری فدک با ابوبکر گفتگو کرد. پس از ارائه دلیل و شاهد از سوی فاطمه،ابوبکر به‌ناچار در نوشته‌ای فدک را از آنِ فاطمه دانست. پس از این ماجرا عمر بن خطاب نوشته را گرفت و آن را پاره کرد.[83] فاطمه به دنبال بی‌نتیجه ماندن تلاشش برای بازپس‌گیری فدک، به مسجد پیامبر رفت و در حضور صحابه خطبه‌ای خواند و در آن اقدام ابوبکر در مصادره فدک و غصب خلافت را نکوهش کرد. فاطمه(س) در این خطبه نتیجه اقدامات ابوبکر و طرفداران او را آتش دوزخ دانست.
همکاری با تحصن‌کنندگان مخالف ابوبکر نوشتار اصلی: واقعه تحصن در خانه فاطمه به دنبال اینکه صحابه با ابوبکر به عنوان خلیفه بیعت کردند و سخن پیامبر بر جانشینی امام علی(ع) را کنار گذاشتند، علی، فاطمه، بنی‌هاشم و برخی از صحابه با این بیعت مخالفت کردند. مخالفان خلافت ابوبکر در خانه فاطمه تحصن و از حقانیت جانشینی علی حمایت کردند.عباس بن عبدالمطلب، سلمان فارسی،ابوذر غفاری، عمار بن یاسر، مقداد بن اَسود، اُبیّ بن کَعب، و گروهی از بنی‌هاشم از جمله تحصن‌کنندگان بودند.
واقعه هجوم به خانه نوشتار اصلی: واقعه هجوم به خانه فاطمه بر اساس گزارش ابن عبدربه عالم سنی پس از مطلع شدن ابوبکر از تحصن مخالفانش در خانه فاطمه، دستور داد به آنجا حمله کنند و جمع مخالفان را بر هم بزنند و در صورت مقاومت، با آنان وارد جنگ شوند. عمر به همراه عده‌ای به سوی خانه فاطمه رفت و از تحصن‌کنندگان خواست از خانه بیرون بیایند؛ سپس تهدید کرد در صورت سرپیچی از دستورش، خانه را آتش می‌زند.[87] عمر به همراه دیگر مهاجمان با خشونت وارد خانه شدند. در این میان، فاطمه از خانه بیرون آمد و مهاجمان را تهدید کرد که اگر از خانه بیرون نروند به خدا شکایت خواهد کرد.از این رو مهاجمان خانه را ترک کردند و به جز علی و بنی‌هاشم همه تحصن‌کنندگان را به مسجد بردند تا با ابوبکر بیعت کنند.
مهاجمان پس از آنکه از تحصن‌کنندگان به اجبار بیعت گرفتند برای آنکه از امام علی و بنی‌هاشم نیز بیعت بگیرند، دوباره به خانه فاطمه هجوم بردند و درِ خانه را آتش زدند. فاطمه که پشت در قرار داشت بر اثر آتش و فشار و ضربه عمر و همرانش بر در خانه مجروح شد و جنینش (محسن) را سقط کرد. در برخی گزارش‌ها آمده است عمر فاطمه(س) را بین در و دیوار گذاشتو در را به فاطمه کوبید، پهلوی او را شکستو به شکم وی لگد زد.فاطمه پس از این ماجرا در بستر بیماری افتاد.
نپذیرفتن درخواست ابوبکر و عمر برخوردهای شدید ابوبکر و عمر با فاطمه و علی بر سر ماجرای فدک و وقایع مرتبط با بیعت اجباری با خلیفه، خشم فاطمه از ابوبکر و عمر را به دنبال داشت. بر اساس گزارش‌ها پس از هجوم عمر و دیگر مهاجمان به خانه فاطمه، ابوبکر و عمر تصمیم گرفتند برای عذرخواهی به خانه فاطمه بروند؛ اما فاطمه اجازه ورود به آنان نداد. در نهایت آنان با وساطت علی وارد خانه فاطمه شدند. فاطمه در دیدار با آن دو، روی خود را به دیوار کرد و سلام آنان را بی‌پاسخ گذاشت. فاطمه پس از یادآوری روایت پیامبر که خشنودی و خشم پیامبر را در گرو خشنودی و خشم فاطمه قرار داده بود، به ابوبکر و عمر اعلام کرد که باعث خشم فاطمه شد‌ه‌اند.[95] در برخی از گزارش‌ها آمده است فاطمه سوگند خورد پس از هر نمازی آنان را نفرین می‌کند. |
 |
